Thổ Nhĩ Kỳ, thế lực mới nổi trên thị trường vũ khí thế giới

Cột mốc mới trong xuất khẩu vũ khí

Người đứng đầu cơ quan công nghiệp quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ hôm 2/10 cho biết kim ngạch xuất khẩu của ngành công nghiệp quốc phòng và hàng không vũ trụ của nước này từ tháng 1 đến tháng 9 năm nay đã tăng 39% so với cùng kỳ năm ngoái, đạt 6 tỷ USD.

“Sự tăng trưởng này, đạt được nhờ ý chí và sự ủng hộ mạnh mẽ của Tổng thống Recep Tayyip Erdogan, không chỉ là thành công về mặt số lượng; mà còn là biểu hiện toàn cầu của ngành kỹ thuật Thổ Nhĩ Kỳ, hệ sinh thái sản xuất trong nước và tầm nhìn chiến lược của chúng tôi", ông Haluk Gorgun, người đứng đầu Ban thư ký Công nghiệp Quốc phòng, viết trên nền tảng mạng xã hội NSosyal của Thổ Nhĩ Kỳ.

Chỉ riêng trong tháng 9 năm nay, kim ngạch xuất khẩu quốc phòng và hàng không vũ trụ của quốc gia này đã đạt 574 triệu USD.

Ông Gorgun nhấn mạnh rằng các chính sách công nghiệp hóa, sản xuất tập trung vào kỹ thuật và phương pháp tiếp cận bền vững của Thổ Nhĩ Kỳ đảm bảo rằng mọi nền tảng vũ khí mà nước này phát triển đều là hệ thống đáng tin cậy không chỉ cho hiện tại mà còn cho tương lai.

“Tầm nhìn này sẽ biến ngành công nghiệp quốc phòng và hàng không vũ trụ của chúng tôi trở thành một ngành công nghiệp toàn cầu”, người đứng đầu Ban thư ký Công nghiệp Quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ nói.

Nhấn mạnh rằng các hoạt động hợp tác quốc tế của Thổ Nhĩ Kỳ, các dự án chung mà nước này phát triển và các giải pháp mà họ cung cấp cho nhu cầu nội địa rất lớn của đất nước khiến những nhà sản xuất vũ khí Thổ Nhĩ Kỳ trở thành đối tác giải pháp toàn cầu đáng tin cậy, ông Gorgun cho biết Ankara kỳ vọng hoạt động xuất khẩu vũ khí sẽ còn được nâng lên một tầm cao mới.

Ông nói thêm: “Chúng tôi sẽ tiếp tục làm việc chăm chỉ để Thổ Nhĩ Kỳ mạnh mẽ hơn trong cạnh tranh toàn cầu bằng các giải pháp độc đáo của mình trong lĩnh vực công nghệ quan trọng”.

Có thể hiểu được giọng điệu tự hào của quan chức phụ trách mảng công nghiệp quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ. Bởi quốc gia sở hữu quân đội thường trực lớn thứ hai của NATO đang nổi lên như một nước xuất khẩu vũ khí đáng chú ý, với một số sản phẩm mang tính biểu tượng trên thị trường quốc tế.

Kim ngạch xuất khẩu của Thổ Nhĩ Kỳ tăng theo từng năm và đạt 7,1 tỷ USD vào năm 2024 - từ mức 1,9 tỷ USD của một thập kỷ trước - với khách hàng trên khắp châu Âu, châu Á và Nam Mỹ.

Điều gì đằng sau sự tăng trưởng ngoạn mục?

Thổ Nhĩ Kỳ đã tìm kiếm khả năng tự cung tự cấp về quân sự trong một thời gian, một quá trình dần dần chứng kiến ​​nước này thành lập Văn phòng Quản lý Phát triển và Hỗ trợ Công nghiệp Quốc phòng (SAGEB) vào năm 1985.

Trong nhiều năm, SAGEB tập trung vào hợp tác quốc tế trong nghiên cứu và mua sắm khí tài. Nhưng khoảng 2 thập kỷ gần đây, công nghiệp quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ đã chứng kiến ​​sự tăng trưởng và chuyển đổi đáng kể sang gia tăng sản lượng trong nước, đầu tư vào công tác tự lực nghiên cứu và phát triển vũ khí nội địa.

Nỗ lực Thổ Nhĩ Kỳ không những nhằm giảm sự phụ thuộc vào các nhà cung cấp nước ngoài và tăng cường năng lực an ninh quốc gia mà còn trở thành một nhà xuất khẩu vũ khí lớn, với thị trường ngày càng mở rộng.

Quá trình chuyển đổi này có thể được coi là kết quả của cả động lực bên ngoài lẫn bên trong, với một chuỗi những sự kiện lịch sử kéo dài từ thập kỷ 70 của thế kỷ trước.

Vào giữa những năm 1970, Mỹ đã áp đặt lệnh cấm vận vũ khí đối với Thổ Nhĩ Kỳ vì nước này can thiệp quân sự vào Síp.

Đến đầu những năm 1990, Đức đã ban hành lệnh cấm xuất khẩu vũ khí sang Thổ Nhĩ Kỳ, với lý do rằng những xe bọc thép mà nước này bán cho Thổ Nhĩ Kỳ đã được sử dụng trong nước trong khi hợp đồng quy định rõ rằng chúng chỉ có thể được sử dụng để chống lại một cuộc tấn công của một quốc gia không thuộc NATO.

Sau đó, vào năm 2020, Mỹ trừng phạt Thổ Nhĩ Kỳ vì mua hệ thống phòng không S-400 của Nga, thời điểm mà quốc gia nằm giữa châu Âu và châu Á đã trở thành một nhà sản xuất vũ khí. Những biến động này khiến Ankara ngày càng thêm quyết tâm xây dựng một nền công nghiệp quốc phòng tự chủ.

Ngày nay, có khoảng 3.000 công ty công nghiệp quốc phòng ở Thổ Nhĩ Kỳ. Nước này đang tập trung phát triển các hệ thống và nền tảng nội địa, với những sản phẩm tiêu biểu như xe tăng chiến đấu chủ lực Altay hay UAV vũ trang Bayraktar TB2. Những dự án phản ánh mạnh mẽ cam kết tự lực cánh sinh và tiến bộ công nghệ của Thổ Nhĩ Kỳ.

Thành quả của nỗ lực tự chủ quốc phòng là từ năm 2012 đến năm 2022, nhập khẩu vũ khí của Thổ Nhĩ Kỳ đã giảm rõ rệt, chỉ còn bằng 59% so với giai đoạn 10 năm trước đó, theo dữ liệu của Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI) - nguồn uy tín nhất về chuyển giao vũ khí lớn toàn cầu.

Việc tập trung vào nội địa hóa sản xuất là nền tảng trong chính sách quốc phòng của Thổ Nhĩ Kỳ, cho phép nước này hoạt động độc lập với các đồng minh phương Tây truyền thống khi cần thiết, đồng thời thúc đẩy xuất khẩu quốc phòng tăng vọt.

Hiện nay, xuất khẩu quốc phòng của Thổ Nhĩ Kỳ đã chiếm được thị phần tại hầu hết các nước thuộc Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC) và vùng Sừng Châu Phi.

Trong Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC), Thổ Nhĩ Kỳ đã thiết lập quan hệ quốc phòng chặt chẽ với các quốc gia như Qatar, Ả Rập Xê Út và UAE. Những mối quan hệ này đã được củng cố thông qua các hợp đồng quốc phòng quan trọng, chẳng hạn như việc Ả Rập Xê Út mua UAV vũ trang trị giá 3 tỷ USD vào năm ngoái, đánh dấu thỏa thuận xuất khẩu quốc phòng lớn nhất trong lịch sử Thổ Nhĩ Kỳ. Thỏa thuận này là một minh chứng nữa cho thấy Thổ Nhĩ Kỳ sẵn sàng chấp nhận các điều khoản chuyển giao công nghệ và sản xuất chung .

Vùng Sừng Châu Phi cũng nổi lên như một khu vực trọng điểm cho xuất khẩu quốc phòng của Thổ Nhĩ Kỳ. Sự tham gia của Thổ Nhĩ Kỳ tại Somalia, nơi Ankara thiết lập căn cứ quân sự lớn nhất ở nước ngoài, minh chứng cho chiến lược sử dụng xuất khẩu quốc phòng để tăng cường hợp tác an ninh với lực lượng Somalia.

Sự hiện diện này cho phép Thổ Nhĩ Kỳ tác động đến các động lực an ninh khu vực và thể hiện sức mạnh của mình trên khắp Biển Đỏ và Ấn Độ Dương. Tầm quan trọng chiến lược của các khu vực này đối với Thổ Nhĩ Kỳ nằm ở địa chính trị , đặc biệt là khả năng tiếp cận các tuyến đường biển, cùng với các cơ hội tiềm năng cho các công ty Thổ Nhĩ Kỳ tại thị trường châu Phi.

Tại châu Âu, các công ty quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ tiếp tục gặt hái thành công, với các hợp đồng quan trọng về xe bọc thép và tàu chiến được ký kết vào năm 2024. Việc giành được những hợp đồng tại thị trường châu Âu, nơi có những gã khổng lồ vũ khí khắp thế giới tề tựu, đặc biệt quan trọng đối với Thổ Nhĩ Kỳ, bởi nó mang lại uy tín cho các hệ thống vũ khí của họ, từ đó có thể thúc đẩy thành công ở những nơi khác.

Theo SIPRI, Thổ Nhĩ Kỳ vươn lên chiếm 1,7% kim ngạch xuất khẩu vũ khí toàn cầu, đưa nước này chiếm vị trí thứ 11 trong bảng xếp hạng các nước xuất khẩu quốc phòng trên thế giới trong giai đoạn từ năm 2020 đến năm 2024. Trong năm ngoái, vũ khí của Thổ Nhĩ Kỳ đã được xuất khẩu đến 178 quốc gia, đánh dấu mức tăng 103% so với giai đoạn 2015-2019.

Những sản phẩm đặc biệt ghi dấu Thổ Nhĩ Kỳ

Về mặt hàng xuất khẩu nổi tiếng nhất, máy bay không người lái (UAV) vũ trang tầm trung và tầm xa Bayraktar của nhà sản xuất Baykar. Thổ Nhĩ Kỳ bắt đầu phát triển UAV vũ trang vào đầu những năm 2000, thời điểm mà tính hữu dụng của các hệ thống như vậy - đặc biệt là những hệ thống đang phục vụ trong quân đội Mỹ - đã thu hút được nhiều sự chú ý.

Nỗ lực này được thúc đẩy bởi các biện pháp kiểm soát xuất khẩu chặt chẽ của Mỹ và quyết định rõ ràng của Israel là không xuất khẩu các hệ thống vũ trang, khiến thị trường mở cửa cho các hệ thống của Trung Quốc và sau đó là Thổ Nhĩ Kỳ trong phần lớn những năm 2010.

Thổ Nhĩ Kỳ đã giành được đơn đặt hàng xuất khẩu UAV vũ trang đầu tiên vào năm 2018 khi Qatar lựa chọn phiên bản Bayraktar TB2, tiếp theo là hợp đồng với Ukraine cho cùng một hệ thống vào năm 2019. Cho đến nay, những chiếc Bayraktar được cho là đã xuất khẩu sang ít nhất 31 quốc gia bao gồm Iraq, Croatia, Ba Lan, Bangladesh, Romania và Nhật Bản.

Trong khi việc bán UAV vũ trang diễn ra rầm rộ và sinh lợi, ngành công nghiệp Thổ Nhĩ Kỳ cũng đã đạt được thành công trong các lĩnh vực khác. Trong số 4 nhà sản xuất xe bọc thép lớn của đất nước, ba nhà sản xuất - BMC, Nurol Makina và Otokar - đã giành được hợp đồng với các khách hàng châu Âu. Quan trọng nhất, vào cuối năm 2024, Otokar đã ký hợp đồng cung cấp cho Romania 1.059 xe bọc thép chiến thuật Cobra II 4x4, phần lớn trong số đó sẽ được sản xuất tại địa phương.

Trong lĩnh vực hàng hải, Thổ Nhĩ Kỳ đã đánh dấu một cột mốc xuất khẩu khác vào tháng 12 năm 2024, khi tập đoàn STM ký một thỏa thuận thiết kế và đóng hai tàu tiếp tế cho Hải quân Bồ Đào Nha. Hợp đồng trị giá 123 triệu euro này là lần đầu tiên Thổ Nhĩ Kỳ bán tàu chiến cho một thành viên NATO hoặc EU, đồng thời cũng là lần xuất khẩu quốc phòng lớn đầu tiên của họ sang châu Âu ngoài khu vực Balkan và Đông Âu.

Thành công gần đây ở Bồ Đào Nha tiếp nối hợp đồng năm 2020 với Ukraine để mua hai tàu hộ tống dựa trên thiết kế lớp Ada của Thổ Nhĩ Kỳ. Ada là một sản phẩm của MILGEM (Milli Gemi Projesi, hay Dự án tàu quốc gia), được thành lập năm 2004 để sản xuất thế hệ tàu hải quân tiếp theo của Thổ Nhĩ Kỳ.

Trên bộ, hoạt động sản xuất xe bọc thép của Thổ Nhĩ Kỳ được dẫn đầu bởi xe tăng chiến đấu chủ lực Altay, được thiết kế để cạnh tranh với các mẫu xe phương Tây như Leopard của Đức hoặc Abrams của Mỹ.

Altay là xe tăng chiến đấu chủ lực thế hệ thứ tư của Thổ Nhĩ Kỳ được thiết kế bởi tập đoàn công nghiệp quốc phòng nội địa Otokar dựa trên mẫu tank K2 Black Panther của Hàn Quốc và được sản xuất bởi BMC với sự hỗ trợ thiết kế, chuyển giao công nghệ của Hyundai Rotem.

Nặng 65 tấn với giáp composit, pháo nòng trơn 120mm và trang bị hệ thống bảo vệ chủ động Aselsan AKKOR có cả chức năng tiêu diệt cứng và tiêu diệt mềm cùng với máy tính tác chiến điện tử, Altay hiện đã được Qatar đặt mua với số lượng 100 chiếc.

Ngoài ra, còn có một danh sách dài các loại đạn dược thông minh, hệ thống phòng không và tên lửa, chẳng hạn như tên lửa đạn đạo tầm ngắn Bora và tên lửa chống hạm Atmaca có tầm bắn từ 220 đến 400 km. Tất cả đều là những sản phẩm được quân đội khắp thế giới quan tâm, với minh chứng là cả Indonesia lẫn Malaysia đều đang xem xét khả năng trang bị tên lửa Atmaca cho hạm đội của mình.