Siết kiểm duyệt hàng giả, hàng nhái trên sàn thương mại điện tử

Cảnh báo nghiêm trọng về lỗ hổng giám sát của các nền tảng số

Thời gian gần đây, hàng loạt vụ sản xuất và buôn bán hàng giả với quy mô lớn bị lực lượng chức năng triệt phá. Đáng chú ý, nhiều sản phẩm giả, từ mỹ phẩm, thực phẩm chức năng đến thuốc chữa bệnh được tiêu thụ dễ dàng qua các nền tảng TMĐT như TikTok Shop, Shopee.

Vụ việc Công an tỉnh Bắc Giang vừa triệt phá đường dây sản xuất mỹ phẩm giả, bán hơn 100.000 đơn hàng qua TikTok và Shopee, thu lời hàng tỷ đồng là một ví dụ, cảnh báo nghiêm trọng về lỗ hổng giám sát của các nền tảng số.

Qua công tác nắm tình hình trên không gian mạng, Phòng Cảnh sát kinh tế Công an tỉnh Bắc Giang đã phát hiện các tài khoản Shopee “Bn Store 2024”, “Bibo Comesticc”, “Nhungnguyen010798”, “Vliwwfo6-r” và các tài khoản Tiktok “Sare Comesticc”, “Coca Beauty” có hoạt động quảng cáo, rao bán các loại mỹ phẩm như khử mùi cơ thể, serum trị mụn, trắng da… nghi sản xuất giả.

Phòng Cảnh sát kinh tế Công an tỉnh Bắc Giang đã khoanh vùng và xác định đối tượng Nguyễn Văn Khánh (sinh năm 1996, ở thôn Lải, xã Đại Lâm, huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang) có hoạt động sản xuất, buôn bán mỹ phẩm giả tại nhà.

Hay trước đó, Bộ Công an cũng đã khởi tố khởi tố vụ án hình sự “Sản xuất hàng giả là thực phẩm và Lừa dối khách hàng”, khởi tố bị can, áp dụng biện pháp tạm giam đối với Nguyễn Thị Thái Hằng (Hằng Du mục) và Phạm Quang Linh (Quang Ling Vlogs) cùng 3 đồng phạm.

Hai người này cùng hoa hậu Nguyễn Thúc Thùy Tiên thường livestream trên TikTok, quảng cáo về sản phẩm kẹo rau củ Kera do Công ty CP Tập đoàn Chị Em Rọt (Công ty CER TP. Thủ Đức, TPHCM) công bố, bắt đầu đưa ra thị trường vào cuối năm 2024.

Từ 12/12/2024 đến ngày 19/3/2025, Công ty CP Tập đoàn Chị Em Rọt đã bán ra thị trường 135.325 hộp, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi người tiêu dùng. Như vậy, với giá bán lẻ niêm yết ở mức 150.000 đồng/sản phẩm, ước tính Công ty này đã thu về gần 20,3 tỷ đồng…

Có thể thấy, quá dễ để mua 1 sản phẩm trên sàn TMĐT hay các trang mạng xã hội khi chỉ vài cú nhấp chuột là hiển thị hàng loạt sản phẩm từ mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, thời trang… với các lời có cánh.

Các sản phẩm này được bày bán công khai với giá thấp hơn rất nhiều lần so với hàng chính hãng, đơn cử một chiếc đồng hồ nam thương hiệu Orient Sun moon Gen 4 dây da chính hãng có giá hơn 5 triệu đồng/chiếc, nhưng một cửa hàng trên sàn shopee rao bán 680.000 đồng/chiếc; giày Ultraboost của Adidas giá chính hãng trên 3 triệu đồng/đôi, sàn TikTok Shop bán hàng nhái 495.000 đồng/đôi…

Không chỉ đe dọa sức khỏe và quyền lợi người tiêu dùng, hàng giả, hàng nhái còn khiến nhiều doanh nghiệp chân chính điêu đứng khi sản phẩm bị làm giả và bán công khai trên “chợ mạng”.

Đại diện Công ty TNHH mỹ phẩm H.A cho biết, hiện nay, có nhiều gian hàng trên các trang TMĐT như Shopee, Lazada, Tiktok shop… bán hàng giả mạo sản phẩm của công ty. Trong đó có 2 sản phẩm độc quyền là tinh dầu xua đuổi chuột và tinh dầu xua đuổi thằn lằn Asa Ratpel.

Ông Bùi Ngọc Hùng - Phó Giám đốc Thường trực Công ty TNHH mỹ phẩm H.A cho hay, tính đến tháng 12/2024, qua kiểm tra, phát hiện có 14 cửa hàng các nền tảng TMĐT bán hàng giả sản phẩm của công ty. Công ty đã liên hệ trực tiếp đến một số cửa hàng, yêu cầu chấm dứt hành vi bán hàng giả, hàng nhái nhưng không được hợp tác, thậm chí còn "chạy quảng cáo" sản phẩm giả mạo. Công ty đã gửi 3 công văn đến các công ty quản lý sàn TMĐT để được hỗ trợ...

Điều đáng nói, khi mua phải hàng giả trên sàn, người tiêu dùng gần như không biết khiếu nại với ai, tài khoản bán có thể đã xóa, sàn thoái thác trách nhiệm, còn doanh nghiệp sản xuất hàng thật không thể hỗ trợ vì đó không phải hàng của họ sản xuất.

Những câu chuyện như vậy không còn là cá biệt. Trong môi trường TMĐT phát triển quá nhanh, khi quyền được biết, được bảo vệ và được hoàn tiền không được đảm bảo, người tiêu dùng trở thành mục tiêu dễ tổn thương nhất.

Thiết lập cơ chế để tăng cường kiểm soát hàng hóa giao dịch trên sàn

Cục TMĐT và Kinh tế số (Bộ Công Thương) cho hay, Việt Nam là 1 trong 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng TMĐT hàng đầu thế giới. Năm 2024, quy mô thị trường TMĐT vượt mốc 25 tỉ USD, tăng 20% so với năm 2023.

Tuy nhiên, số vụ vi phạm bị xử lý về hàng giả, hàng nhái, cạnh tranh không lành mạnh cũng tăng 2,4 lần, số tiền xử phạt tăng gần 3 lần, trong đó, khoảng 30.000 cá nhân kinh doanh online (kinh doanh trên mạng) vi phạm về thuế.

Số liệu đưa ra tại hồ sơ dự thảo Nghị định về quản lý thuế với kinh doanh trên nền tảng TMĐT, Bộ Tài chính cho biết có khoảng 300.000 cá nhân đang bán hàng tại hơn 400 sàn, theo dữ liệu được các bên cung cấp thông tin cho cơ quan thuế. Số thuế nhóm này nộp trong năm ngoái khoảng 2.500 tỉ đồng.

Ngoài ra, một lượng lớn các gian hàng kinh doanh trên các nền tảng TMĐT vẫn chưa định danh được người bán. Thống kê riêng tại 5 sàn TMĐT lớn (Shopee, Lazada, Tiki, Sendo, Grab) có hơn 300.000 gian hàng chưa định danh được người dùng. Doanh số kinh doanh ước tính của nhóm này khoảng trên 70.000 tỉ đồng.

Ông Nguyễn Bình Minh - Trưởng Ban Phát triển nguồn lực Hiệp hội TMĐT Việt Nam cho biết, trước đây để tạo điều kiện cho TMĐT phát triển, cơ quan quản lý và các sàn chỉ đòi hỏi người bán có địa chỉ email, khai báo tên cửa hàng, loại hàng hóa là có thể giao dịch. Điều này dẫn tới nhiều người sử dụng tài khoản với nhân thân "ảo" mở nhiều gian hàng nhằm chia nhỏ đơn hàng để né thuế, livestream bán hàng mà không bị kiểm soát thuế hoặc bán hàng giả, hàng kém chất lượng...

"Không chỉ thất thu thuế, nếu không sớm định danh người bán hàng online (bán trên mạng), người mua hàng sẽ nghi ngại khi giao dịch trên sàn, dẫn đến tốc độ tăng trưởng TMĐT giảm", ông Minh cảnh báo.

Để ngăn chặn hàng giả trên sàn TMĐT, theo các chuyên gia, việc thiết lập cơ chế để tăng cường kiểm soát hàng hóa được giao dịch trên sàn TMĐT là hết sức cần thiết và phù hợp với thông lệ quốc tế.

Đưa ra giải pháp chống hàng giả trên TMĐT, theo Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, cần tăng cường kiểm tra và giám sát chất lượng sản phẩm. Trong đó, chú trọng hợp tác với các tổ chức kiểm định độc lập, đặc biệt đối với các nhóm sản phẩm có yêu cầu về chất lượng cao như thực phẩm, mỹ phẩm, dược phẩm...

Để kiểm soát được nạn hàng giả hàng nhái trên sàn TMĐT, nhiều chuyên gia cho rằng, ngoài việc định danh người bán cũng như nhà sản xuất, kiểm soát các giao dịch để xác định ai là người phải chịu trách nhiệm cho hoạt động kinh doanh hàng giả, hàng nhái, cũng cần chú ý đến quyền lợi các doanh nghiệp sản xuất hàng thật; truy xuất nguồn gốc để xác định đâu là hàng của nhà sản xuất chính đáng.

Ở góc độ pháp lý, Luật sư Bùi Văn Đức (Đoàn Luật sư TPHCM) nhận định, sàn TMĐT không chỉ đóng vai trò trung gian mà phải chịu trách nhiệm kiểm soát sản phẩm đang cho phép bán, nhất là với thực phẩm ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng.

Đồng quan điểm, bà Vũ Thị Huyền, đại diện pháp lý của Tổ chức Chống hàng giả React tại Việt Nam, Giám đốc Công ty Luật TNHH THB LAW đề xuất, tăng cường trách nhiệm của đơn vị vận hành nền tảng TMĐT trong việc xác minh, xác thực chủ thể kinh doanh và liên đới chịu trách nhiệm bởi là đơn vị được hưởng lợi trực tiếp từ các đối tượng bán hàng giả.

Một giải pháp vô cùng quan trọng, đó là công tác hậu kiểm. Về điều này, bà Trần Thị Nhị Hà, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội cho rằng, vấn đề hậu kiểm cũng phải làm rõ thêm về nội dung với mục đích phát hiện nguy cơ của sản phẩm. Cơ quan chức năng cần phải theo dõi được lịch sử thực hiện quy định pháp luật của các DN. Cần khuyến cáo, cảnh báo cho người dân về những DN vi phạm nhiều lần, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát.

Song song công tác tăng cường kiểm tra, đấu tranh chống buôn lậu, hàng giả, hàng nhái bảo đảm quyền lợi cho người tiêu dùng và chống gian lận thương mại của lực lượng chức năng, người tiêu dùng cũng cần nâng cao cảnh giác, tìm hiểu kĩ và mua sắm tại các cửa hàng uy tín, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, từng bước đẩy lùi nạn hàng giả, hàng nhái trên thị trường.