Chuyên gia: Thu hút nhân tài cần động lực kép cả vật chất lẫn tinh thần

PGS.TS Ngô Trí Long cho rằng, muốn thu hút chuyên gia và nhà khoa học hàng đầu, lương thưởng phải đủ sức hấp dẫn để họ không phải đắn đo. Ảnh: Đông Hà

Trong bối cảnh các cơ quan chức năng đang xây dựng đề án thu hút nhân tài, trong đó có phương án trả lương cho chuyên gia, nhà khoa học ở mức khoảng 23 - 24 triệu đồng/tháng, dư luận đặt câu hỏi liệu mức đãi ngộ này có đủ sức cạnh tranh trên thị trường chất xám toàn cầu?

Chế độ phải đủ hấp dẫn để nhân tài không đắn đo

Trao đổi với Báo Thanh tra, PGS.TS Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính), cho rằng để thu hút nhân tài thực sự là những chuyên gia, nhà khoa học hàng đầu cần tạo ra động lực kép cả vật chất lẫn tinh thần.

Theo ông Long, động lực vật chất trước hết là lương, thưởng cùng các chế độ đi kèm như nhà ở, phương tiện, bảo hiểm xã hội và chăm lo đời sống gia đình. "Trong đó, lương thưởng phải đủ hấp dẫn, để khi so sánh với mức đãi ngộ hiện có, họ không phải đắn đo, cân nhắc", ông Long phân tích.

Tuy nhiên, chỉ lương thôi chưa đủ. Yếu tố tinh thần quan trọng không kém, đó là môi trường làm việc sáng tạo, tự do nghiên cứu, cơ chế minh bạch để nhà khoa học toàn tâm cống hiến.

"Muốn thu hút nhân tài thì phải có tư duy đột phá trong chính sách. Mà muốn đột phá thì phải thoát khỏi tư duy ngạch bậc hành chính, trả lương theo thị trường. Nhiều phát minh, sáng chế không thể đo đếm bằng tiền, nhưng nếu không có cơ chế thực sự khuyến khích thì sẽ chẳng giữ được chất xám", ông Long nói.

Vẫn theo PGS.TS Ngô Trí Long, mức hỗ trợ tài chính cho nhà khoa học ở Việt Nam vẫn chưa đủ cạnh tranh với các nước phát triển. Bên cạnh đó, môi trường làm việc, cơ sở vật chất, văn hóa học thuật và cơ hội phát triển nghề nghiệp cũng cần được cải thiện đồng bộ mới có thể giữ chân nhân tài.

"Các luật mới đã mở ra khả năng "vượt khung" trong lương, thưởng và hỗ trợ, nhưng hiện vẫn chỉ dừng ở nguyên tắc. Cần nhanh chóng cụ thể hóa bằng các văn bản hướng dẫn rõ ràng, chi tiết thì mới triển khai được trong thực tiễn", ông Long nói thêm.

Đề xuất 5 chế độ vượt trội cho chuyên gia cao cấp

Trong dự thảo nghị định về chế độ, chính sách đối với chuyên gia cao cấp, Bộ Nội vụ đề xuất một loạt ưu đãi đặc biệt dành cho đội ngũ này khi làm việc tại các cơ quan tham mưu ở Trung ương.

Theo đó, chuyên gia cao cấp được hưởng phụ cấp tăng thêm bằng 150% mức lương hiện hưởng, ngoài lương theo bảng lương chuyên gia cao cấp quy định tại Nghị định 204/2004/NĐ-CP. Khoản phụ cấp này không dùng để tính đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế. Người có thành tích đặc biệt xuất sắc có thể được nâng bậc lương trước thời hạn hoặc vượt một bậc theo quyết định của cấp có thẩm quyền.

Trường hợp chuyên gia là người ngoài hệ thống chính trị, đã nghỉ hưu, người Việt Nam ở nước ngoài hoặc người nước ngoài, mức lương sẽ do hai bên thỏa thuận nhưng không thấp hơn lương bậc 1 chuyên gia cao cấp cộng phụ cấp tăng thêm. Họ cũng được điều chỉnh tăng lương nếu có thành tích đặc biệt. Việc ký hợp đồng, thỏa thuận mức thù lao do người đứng đầu cơ quan sử dụng quyết định trên cơ sở năng lực và đóng góp của chuyên gia.

Ngoài chính sách lương, dự thảo nghị định đưa ra bốn ưu đãi đáng chú ý khác. Thứ nhất, chuyên gia được bảo đảm nhân lực, vật lực, trang thiết bị và phương tiện để triển khai nhiệm vụ.

Thứ hai, được ưu tiên thuê nhà công vụ theo tiêu chuẩn Bộ trưởng, hoặc vay vốn Ngân hàng Chính sách xã hội với lãi suất ưu đãi để mua, xây dựng hoặc sửa chữa nhà ở.

Thứ ba, mỗi năm chuyên gia và gia đình (không quá 5 người) được bố trí kỳ nghỉ 7 ngày trong nước, kinh phí do cơ quan sử dụng chi trả.

Thứ tư, chuyên gia Việt Nam ở nước ngoài và người nước ngoài được tạo điều kiện đơn giản hóa giấy tờ xuất nhập cảnh, cư trú, giấy phép lao động, bảo đảm thuận lợi nhưng vẫn tuân thủ pháp luật Việt Nam.

Theo PGS.TS Ngô Trí Long, đây là những chính sách mang tính khích lệ, nhưng để tạo sức hút bền vững, cần triển khai đồng bộ hơn.

"Mấu chốt vẫn là môi trường nghiên cứu chuyên nghiệp, năng động, điều kiện làm việc thuận lợi, chế độ đãi ngộ phù hợp và cơ hội phát triển nghề nghiệp lâu dài. Đây chính là chìa khóa để giữ chân và khuyến khích các nhà khoa học Việt Nam ở nước ngoài trở về cống hiến cho đất nước", ông Long nhấn mạnh.