Ngành dệt may - da giày Việt Nam cần bước qua 'lằn ranh gia công'

CPTPP: Bàn đạp chưa bật hết lực

Đó là ý kiến của bà Trần Thu Quỳnh, Tham tán Việt Nam tại Canada trong sáng 30/5, tại Hội nghị giao ban xúc tiến thương mại với hệ thống Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài tháng 5 năm 2025. Bà Quỳnh cho biết, kể từ khi thực thi Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), xuất khẩu dệt may của Việt Nam vào thị trường Canada đã tăng trưởng mạnh, đạt mức 1,8 tỷ USD trong năm 2022, gấp đôi so với mốc 900 triệu USD trước CPTPP. Đối với da giày, kim ngạch xuất khẩu sang Canada năm 2024 đạt khoảng 750 triệu USD. Tuy nhiên, sau những con số tưởng chừng lạc quan, nhiều tín hiệu cảnh báo đã bắt đầu hiện rõ.

Bà Trần Thu Quỳnh, Tham tán Thương mại Việt Nam tại Canada phát biểu tại Hội nghị. Ảnh P.C

Trong khi các đối thủ như Bangladesh, Campuchia, Indonesia và Ấn Độ liên tục tăng trưởng kim ngạch, đe dọa vị trí số 2 của Việt Nam tại thị trường Canada, CPTPP lại chưa thể giúp Việt Nam bật lên mạnh mẽ để giành thêm thị phần từ Trung Quốc, quốc gia hiện vẫn giữ khoảng 30% thị phần dệt may và hơn 32% thị phần da giày tại Canada. Càng đáng nói hơn khi từ ngày 1/1/2025, Việt Nam chính thức không còn được hưởng ưu đãi thuế quan phổ cập (GSP/GPT) của Canada, trong khi nhiều quốc gia khác vẫn đang được áp dụng mức thuế ưu đãi và quy tắc xuất xứ linh hoạt.

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu suy thoái nhẹ, lạm phát kéo dài và người tiêu dùng ngày càng đòi hỏi cao về sản phẩm có trách nhiệm với môi trường, thị trường thời trang Canada cũng đang chứng kiến sự thay đổi lớn. Canada hiện là một trong 5 quốc gia tiêu dùng giày dép nhiều nhất thế giới, với khoảng 120-130 triệu đôi giày được tiêu thụ mỗi năm. Với dân số gần 40 triệu người và xu hướng nhập cư tăng mạnh, thị trường dệt may - da giày tại đây đang phát triển ổn định, song cũng cực kỳ khắt khe về các tiêu chí môi trường, trách nhiệm xã hội và sự minh bạch chuỗi cung ứng.

Kể từ đầu năm 2025, các nhà nhập khẩu Canada phải tuân thủ các quy định mới liên quan đến hóa chất PFAS trong sản phẩm, đặc biệt là hàng dệt may, da giày. Song song đó, các tiêu chuẩn OEKO-TEX®, GOTS, GRS, và các yêu cầu về trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) trong việc giảm phát thải carbon, sử dụng vật liệu tái chế… đang là những rào cản kỹ thuật “mềm” nhưng cực kỳ khắc nghiệt với doanh nghiệp chưa chuẩn bị kĩ càng.

Tính đến hết quý 1 năm 2025, xuất khẩu nhóm mã HS 61 (quần áo dệt kim) của Việt Nam sang Canada đạt 187 triệu USD, tăng 1,5% so với cùng kỳ. Mã HS 62 (quần áo dệt thoi) đạt 203 triệu USD, tăng 11,5%. Đây là những con số cho thấy sự bám trụ tốt của doanh nghiệp Việt. Tuy nhiên, xét về tốc độ tăng trưởng, các đối thủ như Bangladesh, Trung Quốc, Campuchia lại đang tăng trưởng nhanh hơn.

Trong lĩnh vực da giày, dù Việt Nam giữ vững vị trí thứ hai, nhưng khoảng cách với Trung Quốc không còn quá xa. Đặc biệt, các phân khúc giày thể thao, giày thời trang giá rẻ vốn là “sân chơi” chính của Việt Nam lại đang bị Trung Quốc, Indonesia và Campuchia “tràn ngập” nhờ khả năng sản xuất quy mô lớn và chuyển đổi nhanh về thiết kế, vật liệu.

Lời giải cho bài toán mở rộng thị phần

Để chuyển từ tăng trưởng nhờ đơn hàng sang tăng trưởng thực chất, bài toán đặt ra không chỉ là kỹ thuật sản xuất, mà còn là chiến lược thị trường. Canada hiện tiêu dùng chủ yếu qua các cửa hàng quần áo (70%), các cửa hàng outlet và giảm giá (18%) và chỉ khoảng 12% là qua thương mại điện tử. Theo bà Quỳnh, điều đó đồng nghĩa, các doanh nghiệp muốn thâm nhập thị trường phải có mặt thực tế, tham gia hội chợ, kết nối với chuỗi phân phối, điều mà hiện nay vẫn chưa nhiều doanh nghiệp Việt thực sự làm tốt.

Để duy trì đà tăng trưởng kim ngạch bền vững tại thị trường Canada và mở rộng thị phần, bà Trần Thu Quỳnh kiến nghị các doanh nghiệp Việt Nam cần sớm chuyển hướng từ mô hình gia công truyền thống sang xây dựng thương hiệu riêng. Trung Quốc là một ví dụ điển hình khi đã thành công trong việc chuyển đổi từ gia công cho các thương hiệu toàn cầu sang chuyên môn hóa sản xuất các sản phẩm thời trang giá rẻ phục vụ thị trường quốc tế.

“Phân tích đối thủ cạnh tranh tại Canada như Trung Quốc, Indonesia, Ấn Độ, Bangladesh cho thấy Việt Nam còn yếu về chuỗi cung ứng hoàn chỉnh trong ngành dệt may. Việc tiếp tục gia tăng kim ngạch xuất khẩu dựa trên các đơn hàng gia công, đặc biệt ở phân khúc trung cấp, sẽ ngày càng kém hiệu quả vì Việt Nam không còn nhiều lợi thế cạnh tranh về chi phí”, bà Quỳnh đánh giá.

Thay vào đó, theo bà Quỳnh, doanh nghiệp cần đẩy mạnh phát triển sản phẩm mang thương hiệu Việt, tập trung vào những phân khúc thị trường ngách tiềm năng có biên lợi nhuận cao như thời trang nữ trung niên có thu nhập ổn định và thời trang giới trẻ có thu nhập trung bình - thấp. Đồng thời, cần chủ động thực hiện các hợp đồng sản xuất theo hình thức OEM với số lượng đặt hàng tối thiểu (MOQ) nhỏ, bởi Canada hiện có nhiều chính sách hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và startup-nhóm khách hàng đang có nhu cầu hợp tác ngày càng tăng.

Hiện nay, nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp tại Canada đã chủ động liên hệ Thương vụ Việt Nam để tìm đối tác hiện thực hóa các thiết kế, sản phẩm nghiên cứu và phát triển (R&D). Tuy nhiên, tỷ lệ kết nối thành công vẫn còn thấp do phần lớn doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam ưu tiên các hợp đồng có giá trị lớn và đối tác lâu năm, thay vì linh hoạt hỗ trợ các đơn hàng nhỏ từ đối tác mới.

Do đó, Tham tán Thương vụ Canada nhấn mạnh doanh nghiệp Việt cần tích cực tham gia các hội chợ, triển lãm quốc tế, nơi gặp gỡ trực tiếp các nhà mua buôn để tìm kiếm đơn hàng và cơ hội hợp tác dài hạn. Ngoài ra, nên tính đến chiến lược chuyên môn hóa vào các dòng sản phẩm đặc thù như giày dép bảo hộ, giày đồng phục công nghiệp, trang phục biển, quần áo trẻ em, quần áo tơ lụa hay sản phẩm nội thất chuyên biệt như đồ nội thất cho người già, trẻ em, không gian ngoài trời hoặc nội thất cho thú cưng… Việc này giúp xây dựng thương hiệu riêng uy tín, giảm phụ thuộc vào đơn hàng gia công và tránh bị ép giá khi Việt Nam mất dần lợi thế về nhân công rẻ.