Nhật Bản hướng tới nới lỏng quy định xuất khẩu quốc phòng

Theo tờ South China Morning Post, phát biểu với báo giới mới đây, Bộ trưởng Quốc phòng Koizumi Shinjiro nhấn mạnh, Nhật Bản cần phải thúc đẩy hơn nữa xuất khẩu quốc phòng. Tuyên bố việc sửa đổi các quy định xuất khẩu quốc phòng nhận được “sự ủng hộ hoàn toàn” của Đảng Duy tân (JIP)-đối tác liên minh của Đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền, Bộ trưởng Koizumi Shinjiro cho biết sẽ thúc đẩy các cuộc thảo luận cần thiết với các bộ, ngành liên quan “căn cứ vào sự nhất trí giữa LDP và JIP”.

Tờ South China Morning Post lưu ý rằng kế hoạch nới lỏng các quy định xuất khẩu quốc phòng trùng khớp với thông báo của Thủ tướng Takaichi Sanae về việc sẽ tăng chi tiêu quốc phòng lên mức 2% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) vào cuối tài khóa 2025 (vốn bắt đầu từ ngày 1-4-2025 và sẽ kết thúc vào ngày 31-3-2026), sớm hơn hai năm so với thời hạn mà các chính phủ tiền nhiệm đặt ra trước đó.

Vào năm 1967, Nhật Bản đã ban hành các quy định xuất khẩu quốc phòng, trong đó cấm chuyển giao cho các quốc gia bị cấm vận vũ khí theo các nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, các quốc gia tham gia hoặc có khả năng tham gia vào các cuộc xung đột quốc tế. Đến năm 1976, các quy định này được mở rộng để bao gồm tất cả khu vực trên thế giới nhằm “phù hợp với lập trường của Nhật Bản là một quốc gia yêu hòa bình”. Tuy nhiên, theo trang mạng nippon.com, việc chuyển giao các công nghệ quân sự cho Mỹ được xác định là trường hợp ngoại lệ.

Tạp chí Responsible Statecraft cho biết, vào năm 2011, các quy định bắt đầu được nới lỏng bằng việc cho phép Nhật Bản tham gia các chương trình phát triển vũ khí chung với các quốc gia có hợp tác về an ninh với Tokyo cũng như xuất khẩu các sản phẩm này sang những đối tác tham gia các chương trình nói trên. Đến năm 2014, các quy định tiếp tục được nới lỏng thông qua việc đề ra “3 nguyên tắc chuyển giao công nghệ và thiết bị quốc phòng”. Nguyên tắc 1 đề cập tới những trường hợp bị cấm chuyển giao, đó là vi phạm các nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, vi phạm các thỏa thuận quốc tế mà Nhật Bản tham gia cũng như các quốc gia đang xảy ra xung đột. Nguyên tắc 2 đề cập tới những trường hợp có thể được phép chuyển giao, đó là phục vụ mục đích thúc đẩy hòa bình và hợp tác quốc tế, đóng góp cho an ninh của Nhật Bản. Nguyên tắc 3 đề cập tới việc kiểm tra, kiểm soát nghiêm ngặt đối với những trường hợp có thể được phép chuyển giao.

Theo South China Morning Post, ngày càng có nhiều ý kiến cho rằng Nhật Bản cần tận dụng lợi thế kinh tế từ năng lực công nghệ cao của mình, ngay cả trong lĩnh vực công nghiệp quốc phòng. Trong bối cảnh Nhật Bản phải đối mặt với môi trường an ninh quốc tế “khắc nghiệt và phức tạp nhất” kể từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai như nhận định của Bộ trưởng Quốc phòng Koizumi Shinjiro, sự phản đối của công chúng đối với việc phát triển và xuất khẩu các sản phẩm quốc phòng tân tiến đã “bị xói mòn”. Chính phủ Nhật Bản có thể coi việc nới lỏng các quy định xuất khẩu quốc phòng là cơ hội để tận dụng nhu cầu gia tăng về các sản phẩm quốc phòng tân tiến.

Hồi tháng 8 năm nay, Nhật Bản đã đạt bước đột phá trong xuất khẩu quốc phòng sau khi giành được hợp đồng trị giá 6,5 tỷ USD cung cấp 11 tàu hộ vệ lớp Mogami cho Australia, đánh dấu thương vụ xuất khẩu quốc phòng quan trọng đầu tiên của Tokyo kể từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai. Trong khi đó, dự án hợp tác chung phát triển máy bay chiến đấu thế hệ tiếp theo thuộc Chương trình không quân chiến đấu toàn cầu (GCAP) giữa Nhật Bản với Anh và Italy đã ghi nhận những tiến triển. Vì vậy, South China Morning Post cho biết Chính phủ của Thủ tướng Takaichi Sanae hy vọng rằng đây sẽ là tiền đề cho các thương vụ xuất khẩu lớn hơn.

Tuy nhiên, vẫn còn đó rào cản. Theo Giáo sư Garren Mulloy tại Đại học Daito Bunka ở Tokyo, mặc dù Chính phủ Nhật Bản có đủ kinh phí để mua sắm các sản phẩm quốc phòng mới do ngân sách quốc phòng liên tục tăng kể từ năm 2023, nhưng các hợp đồng “chưa đến mức” tạo động lực cho các doanh nghiệp quốc phòng trong nước phát triển, thử nghiệm và sản xuất “một cách khả thi về mặt kinh tế”, từ đó sẽ cản trở việc phát triển các sản phẩm có thể cạnh tranh trên thị trường thế giới. “Nhật Bản có khả năng sẽ gặp khó khăn so với các quốc gia khác, vốn đã có khởi đầu sớm hơn nhiều”, Giáo sư Garren Mulloy nhận định với South China Morning Post.