Hoạt động thanh tra trong môi trường điện tử - yêu cầu tất yếu trong kỷ nguyên số
Ngày 24/12, Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài khoa học Thanh tra Chính phủ tổ chức Hội nghị thuyết minh đề tài khoa học cấp bộ “Hoạt động thanh tra trong môi trường điện tử” do TS Trần Văn Long, Phó Vụ trưởng Vụ Tổ chức Cán bộ, Thanh tra Chính phủ làm chủ nhiệm.
TS Trần Văn Long trình bày thuyết minh đề tài. Ảnh: TH
Theo TS Trần Văn Long, Luật Thanh tra năm 2025 được ban hành nhằm thể chế hóa hàng loạt chủ trương, kết luận quan trọng của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, đặc biệt là Kết luận số 127-KL/TW về tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị và Kết luận số 134-KL/TW về Đề án sắp xếp hệ thống cơ quan thanh tra tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả.
“Luật Thanh tra năm 2025 không chỉ đổi mới về tổ chức bộ máy mà còn có những chính sách mang tính đột phá về phương thức hoạt động, nhất là trong bối cảnh đẩy mạnh phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia”, TS Trần Văn Long nhấn mạnh.
Đáng chú ý, Luật đã bước đầu thể chế hóa yêu cầu thanh tra trên môi trường điện tử, thanh tra trực tuyến, từ xa dựa trên dữ liệu điện tử, phù hợp với xu thế quản trị hiện đại và yêu cầu nâng cao hiệu lực, hiệu quả kiểm soát quyền lực nhà nước.
Theo chủ nhiệm đề tài, thanh tra trực tuyến, từ xa dựa trên dữ liệu điện tử là chính sách mới, lần đầu tiên được thể chế hóa mang tính nguyên tắc trong hệ thống pháp luật Việt Nam. Khoản 2 Điều 44 Luật Giao dịch điện tử đã xác định rõ các lĩnh vực ưu tiên thực hiện toàn trình trên môi trường điện tử, trong đó có hoạt động giám sát, thanh tra, kiểm tra.
Luật Thanh tra năm 2025 cùng với Nghị định số 216/2025/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành Luật Thanh tra và Nghị định số 217/2025/NĐ-CP về hoạt động kiểm tra chuyên ngành đã tiếp tục cụ thể hóa phương thức thanh tra này.
TS Trần Văn Long cho rằng, các quy định trên nhằm đáp ứng yêu cầu thể chế hóa các nghị quyết quan trọng của Bộ Chính trị trong thời gian gần đây, được xác định là những trụ cột, động lực phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.
TS Trần Văn Long cũng dẫn ra hàng loạt nghị quyết quan trọng làm nền tảng chính trị, pháp lý cho việc triển khai thanh tra trong môi trường điện tử.
Cụ thể, Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã đặt ra yêu cầu đẩy mạnh chuyển đổi số trong hoạt động của các cơ quan trong hệ thống chính trị, nâng cao hiệu quả quản trị quốc gia và hiệu lực quản lý nhà nước.
Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật tiếp tục nhấn mạnh yêu cầu tạo đột phá trong thi hành pháp luật, tăng cường ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và chuyển đổi số.
Toàn cảnh hội nghị. Ảnh: TH
Đặc biệt, Nghị quyết số 68 về phát triển kinh tế tư nhân đã đưa ra yêu cầu rất cụ thể đối với hoạt động thanh tra, kiểm tra: chấm dứt tình trạng chồng chéo, trùng lắp; bảo đảm nguyên tắc mỗi doanh nghiệp chỉ thanh tra, kiểm tra tối đa một lần trong năm; đẩy mạnh thanh tra trực tuyến, ưu tiên thanh tra từ xa dựa trên dữ liệu điện tử, giảm thanh tra trực tiếp.
Những định hướng này tiếp tục được cụ thể hóa tại Nghị quyết số 198/2025/QH15 của Quốc hội và Nghị quyết số 139/NQ-CP của Chính phủ, trong đó giao Thanh tra Chính phủ rà soát, hoàn thiện cơ sở pháp lý cho thanh tra trên môi trường điện tử và triển khai mạnh mẽ chuyển đổi số trong hoạt động thanh tra.
Theo TS Trần Văn Long, Luật Thanh tra năm 2025 và các văn bản hướng dẫn đã bước đầu ghi nhận, xác lập các nội dung liên quan đến thanh tra trực tuyến, từ xa dựa trên dữ liệu điện tử.
Ts Trần Văn Long cho biết, tại khoản 2 Điều 19 Luật Thanh tra năm 2025 quy định rõ: “Hoạt động thanh tra được tiến hành trực tiếp, trực tuyến, từ xa dựa trên dữ liệu điện tử”. Điều 60 của Luật tiếp tục khẳng định chủ trương hiện đại hóa hoạt động thanh tra thông qua đầu tư khoa học công nghệ, xây dựng cơ sở dữ liệu và ứng dụng công nghệ số.
Bên cạnh đó, Nghị định số 216/2025/NĐ-CP đã cụ thể hóa nhiều nội dung quan trọng như: nhật ký điện tử của Đoàn thanh tra; công bố quyết định thanh tra bằng hình thức trực tuyến; ký biên bản làm việc bằng chữ ký điện tử; cung cấp, xác thực và lưu trữ dữ liệu điện tử phục vụ hoạt động thanh tra.
“Các quy định này cho thấy thanh tra trực tuyến, từ xa được tiếp cận như một phương thức tiến hành, không cứng nhắc thành một quy trình độc lập, song song với thanh tra trực tiếp”, TS Trần Văn Long phân tích.
Theo đánh giá của chủ nhiệm đề tài, thanh tra trực tuyến chủ yếu được triển khai ở một số khâu, giai đoạn trong quy trình thanh tra như: công bố quyết định thanh tra, làm việc với đối tượng thanh tra từ xa, kiểm tra – xác minh dữ liệu điện tử, báo cáo qua môi trường điện tử, công khai kết luận thanh tra.
Hình thức này đặc biệt phù hợp đối với các lĩnh vực đã được quản lý bằng hồ sơ, dữ liệu điện tử như thuế, hải quan, bảo hiểm xã hội.
Tuy nhiên, việc triển khai thanh tra trong môi trường điện tử đòi hỏi các điều kiện bảo đảm nghiêm ngặt về an toàn thông tin, bảo mật dữ liệu, hạ tầng kỹ thuật và năng lực của đội ngũ cán bộ thanh tra.
Mặc dù đã có những bước đi ban đầu, TS Trần Văn Long cho rằng các quy định hiện hành mới chỉ mang tính nguyên tắc, chưa được nghiên cứu một cách toàn diện, đồng bộ cả về lý luận và thực tiễn.
“Việc nghiên cứu đề tài ‘Hoạt động thanh tra trong môi trường điện tử’ là cần thiết, nhằm tạo cơ sở khoa học cho việc tiếp tục hoàn thiện pháp luật về thanh tra, đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số và thể chế hóa đầy đủ các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước”, TS Trần Văn Long khẳng định.
Chủ tịch Hội đồng, Vụ trưởng Vụ Pháp chế Trần Đăng Vinh phát biểu tại hội nghị. Ảnh: TH
Đề tài được kỳ vọng sẽ góp phần quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra, giảm chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp, phòng ngừa tiêu cực, nhũng nhiễu, đồng thời thúc đẩy xây dựng nền hành chính hiện đại, công khai, minh bạch trong kỷ nguyên số.
Hội đồng tư vấn tuyển chọn đề tài khoa học Thanh tra Chính phủ thống nhất đánh giá đề tài “Hoạt động thanh tra trong môi trường điện tử” có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cao, phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về chuyển đổi số và hoàn thiện pháp luật về thanh tra.
Nội dung thuyết minh rõ mục tiêu, phạm vi nghiên cứu, phương pháp tiếp cận phù hợp, bám sát các quy định mới của Luật Thanh tra năm 2025 và các nghị quyết liên quan.
Hội đồng đề nghị Ban Chủ nhiệm tiếp thu ý kiến góp ý, làm rõ hơn giải pháp và lộ trình thực hiện để nâng cao tính khả thi của đề tài. Trên cơ sở đó, Hội đồng thống nhất đề tài triển khai nghiên cứu năm 2026 -2027.
