Thanh tra hành chính Pháp: Một hệ thống thanh tra đa tầng, chặt chẽ

Bà Marion Pujau-Bosq, Phó Tổng Thanh tra Hành chính Pháp chia sẻ về hệ thống cơ quan thanh tra hành chính Pháp. Ảnh: Trần Huy

Hiện đại hóa công tác thanh tra

Công tác thanh tra, kiểm toán và điều tra tại Pháp được tổ chức thành một mạng lưới nhiều cấp độ, vừa có tính chuyên môn sâu, vừa đảm bảo khả năng giám sát rộng khắp.

Bà Marion Pujau-Bosq, Phó Tổng Thanh tra Hành chính Pháp cho biết, trên bình diện quốc gia, Tòa Kiểm toán (Cour des comptes) là cơ quan thẩm phán tài chính tối cao, đảm nhận việc kiểm tra quản lý tài chính công, đồng thời đánh giá hiệu quả các chính sách công.

Bên cạnh đó, các thanh tra bộ hoạt động trực thuộc từng bộ trưởng, chịu trách nhiệm giám sát trong phạm vi chuyên môn của mình hoặc phối hợp trong các nhiệm vụ liên bộ.

Trong lịch sử, Pháp đã hình thành ba cơ quan thanh tra liên bộ có ảnh hưởng sâu rộng: Thanh tra Tài chính (IGF), Tổng Thanh tra Hành chính (IGA) và Tổng Thanh tra Xã hội (IGAS).

Bên cạnh đó là các cơ quan chuyên biệt hơn, phụ trách các lĩnh vực cụ thể như tư pháp (IGJ), giáo dục (IGESR), môi trường và phát triển bền vững (IGEDD), hay nông nghiệp (CGAAER).

Ngoài phạm vi bộ, một số cơ quan thanh tra nghề nghiệp cũng được tổ chức theo từng ngành đặc thù. Điển hình là Thanh tra Cảnh sát Quốc gia (IGPN), Thanh tra Hiến binh Quốc gia (IGGN) hay Thanh tra An ninh Dân sự (IGSCGC), những cơ quan trực thuộc tổng giám đốc chứ không nằm dưới quyền bộ trưởng. Ở cấp địa phương, một số thành phố lớn như Paris cũng có bộ phận thanh tra riêng, góp phần tăng cường tính minh bạch ở cấp chính quyền cơ sở.

Bà Marion Pujau-Bosq nhấn mạnh: Năm 2022 là năm đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong tổ chức công tác thanh tra tại Pháp. Theo Nghị định số 2022-335 ban hành ngày 9/3/2022, kể từ ngày 1/1/2023, các nhiệm vụ thanh tra, bao gồm cả IGA, không còn dựa vào một lực lượng thanh tra đặc thù hay tổng thanh tra nữa mà dựa vào tính chất công việc thanh tra.

Điều này đồng nghĩa với việc đội ngũ thanh tra được tuyển dụng theo chức năng công vụ, hoạt động theo nhiệm kỳ xác định và được Thủ tướng bổ nhiệm theo đề xuất của Bộ trưởng Nội vụ, dựa trên quy trình tuyển chọn công khai và cạnh tranh. Cải cách này hướng tới mục tiêu làm mới đội ngũ, khuyến khích luân chuyển nhân sự và đảm bảo tính khách quan trong hoạt động thanh tra.

Đến 2025, Pháp tiếp tục củng cố nền tảng pháp lý cho hoạt động thanh tra thông qua Luật số 2025-594 ngày 30/6/2025 về phòng chống gian lận trong viện trợ công.

Trong đó, điều 11 của luật này đã công nhận đặc quyền kiểm soát đặc biệt cho Tổng Thanh tra Hành chính (IGA), cho phép các thanh tra được tiếp cận mọi dữ liệu, tài liệu và thông tin, kể cả dữ liệu cá nhân do các cơ quan hành chính nắm giữ. Quyền hạn này được Hội đồng Hiến pháp phê chuẩn trong Quyết định số 2025-887 DC, khẳng định tầm quan trọng của IGA trong việc đảm bảo tính liêm chính của quản trị công.

IGA - Trụ cột liên bộ của nền hành chính Pháp

Cơ quan tiền thân của IGA là Tổng Thanh tra các dịch vụ công (IGSA)  từ năm 1948 chính thức trở thành IGA, trực thuộc Bộ Nội vụ và hoạt động trong phạm vi hành chính quốc gia.

Ngày nay, IGA giữ vai trò thanh tra liên bộ của Nhà nước, có thể nhận nhiệm vụ trực tiếp từ Thủ tướng hoặc bất kỳ bộ trưởng nào.

Bà Marion Pujau-Bosq cho biết, cơ quan này thực hiện các chức năng đa dạng: đánh giá chính sách công, kiểm toán nội bộ, thanh tra hành chính, hỗ trợ kỹ thuật cho các cơ quan nhà nước và thậm chí tham mưu cho các nghị sĩ trong một số lĩnh vực chính sách.
IGA có thẩm quyền bao trùm cả cơ quan trung ương, địa phương, cùng các đơn vị trực thuộc Nhà nước trên toàn lãnh thổ Pháp, bao gồm cả các vùng hải ngoại, nơi Bộ Nội vụ là cơ quan chủ quản.

Điểm mạnh nhất của IGA chính là chất lượng nhân lực. Từ lâu, đây là một trong ba cơ quan thanh tra (cùng IGF và IGAS) có truyền thống tuyển dụng sinh viên tốt nghiệp từ Trường Hành chính Quốc gia (ENA, nay là INSP).

Sau cải cách 2022, việc tuyển dụng được mở rộng, dựa trên năng lực và kinh nghiệm nghề nghiệp, chia thành ba nhóm trách nhiệm từ cấp chuyên viên cao cấp đến lãnh đạo cấp cao.

Tính đến năm 2024, có 68 thanh tra viên, Phó Tổng thanh tra và Tổng Tthanh tra đang trực tiếp thực hiện các nhiệm vụ được giao. Họ được hỗ trợ bởi các đơn vị chuyên môn như phòng hành chính, bộ phận tư liệu, báo cáo, phòng pháp lý, nhóm phân tích dữ liệu và đội ngũ kiểm toán viên.

IGA cũng chú trọng xây dựng văn hóa làm việc linh hoạt và học hỏi liên tục, tổ chức hội thảo hằng năm tại các tỉnh, họp ủy ban bộ phận hàng quý để chia sẻ kinh nghiệm, xuất bản bản tin nội bộ, và duy trì mạng lưới cựu thanh tra nhằm kết nối thế hệ mới với những người đi trước.

Năm 2024, hội thảo tại thành phố Orléans bàn về chủ đề “Ghi danh di sản thiên nhiên vào UNESCO và quản trị nguồn nước”,  minh chứng cho việc cơ quan thanh tra này luôn gắn kết chặt chẽ giữa chính sách công và những vấn đề thời sự xã hội.

Trong giai đoạn 2024–2025, IGA đang triển khai nhóm công tác đặc biệt nhằm tích hợp yếu tố chuyển đổi sinh thái vào các nhiệm vụ thanh tra, một hướng đi mới thể hiện cam kết của cơ quan này đối với phát triển bền vững và trách nhiệm xã hội.

Với nền tảng hơn một thế kỷ hình thành và phát triển, cùng đội ngũ thanh tra viên tinh nhuệ, Tổng Thanh tra Hành chính (IGA) tiếp tục đóng vai trò trung tâm trong việc bảo đảm tính minh bạch, hiệu quả và liêm chính của nền hành chính công Pháp, Phó Tổng Thanh tra Hành chính Pháp chia sẻ thêm.