Thị trường đi ngang và khoảng trống trong hiệu quả đầu tư dài hạn

Rủi ro trong đầu tư không chỉ nằm ở biến động giá, mà còn ở hành vi ra – vào thị trường sai nhịp. Ảnh minh họa

Bề mặt thị trường ổn định, dòng tiền âm thầm dịch chuyển

Trong nhiều giai đoạn của chu kỳ, thị trường chứng khoán không tăng mạnh cũng không giảm sâu, mà giằng co theo các nhịp hồi phục – điều chỉnh đan xen. Đây là trạng thái quen thuộc khi các yếu tố vĩ mô, dòng tiền và kỳ vọng chưa hội tụ đủ để hình thành một xu hướng rõ ràng. Theo quan sát của thị trường, thanh khoản thường duy trì ở mức vừa phải, dòng tiền trở nên chọn lọc hơn, trong khi chỉ số dao động hẹp khiến cảm giác rủi ro như đã lắng xuống.

Chính bề mặt “ổn định” đó dễ tạo ra một ảo giác: Thị trường đang bước vào vùng an toàn tương đối. Khi không còn các phiên giảm sâu nối tiếp, áp lực tâm lý giảm đi, nhưng đồng thời động lực hành động cũng suy yếu. Nhiều quyết định giải ngân bị trì hoãn; các vị thế ngắn hạn được thu hẹp với tâm lý “đợi rõ ràng hơn”. Ở chiều ngược lại, không ít nhà đầu tư chọn đứng ngoài hoàn toàn, coi đây là cách quản trị rủi ro phù hợp trong bối cảnh thị trường thiếu xu hướng.

Nhưng thị trường vốn hiếm khi vận hành theo kiểu “đợi đủ rõ rồi mới chạy”. Những giai đoạn đi ngang kéo dài thường không phải khoảng trống “không có gì xảy ra”, mà là lúc dòng tiền tái cơ cấu, mặt bằng định giá tự điều chỉnh và kỳ vọng của nhà đầu tư âm thầm dịch chuyển. Rủi ro vì thế không biến mất; nó chỉ đổi hình – từ các nhịp giảm điểm dễ nhìn sang rủi ro khó đo hơn: rủi ro của việc đứng ngoài quá lâu.

Ở các nhịp vận động hẹp, câu hỏi chi phối quyết định đầu tư không còn là “thị trường giảm thêm bao nhiêu”, mà là “có nên tiếp tục hiện diện hay không”. Và chính ở điểm giao này, “khoảng trống hiệu quả” bắt đầu hình thành – không phải vì thị trường xuất hiện một cú sốc mới, mà vì chuỗi trì hoãn nối tiếp, khi nhà đầu tư chờ đợi một tín hiệu đủ chắc để quay lại, trong khi thị trường thường không phát tín hiệu đó trước khi những nhịp tăng quan trọng đã đi qua.

Khi nhà đầu tư chọn đứng ngoài: rủi ro không còn nằm ở giá

Trong bối cảnh thị trường thiếu xu hướng rõ ràng, phản ứng phổ biến là bán ra khi thị trường điều chỉnh và chờ mua lại ở mức thấp hơn. Về lý thuyết, đây là một chiến lược “hoàn hảo”: né được nhịp giảm và tối ưu điểm vào. Tuy nhiên, theo các phân tích từ Dragon Capital, xác suất để thực hiện trọn vẹn chiến lược này trong thực tế là rất thấp.

Điểm nghẽn nằm ở cách thị trường phân bổ lợi nhuận theo thời gian. Các phiên tăng mạnh không xuất hiện rải rác, mà thường tập trung quanh những giai đoạn biến động lớn. Thống kê trên chỉ số S&P 500 trong 20 năm (2004–2023) do JP Morgan Asset Management tổng hợp cho thấy: 6 trong 7 ngày tăng điểm mạnh nhất diễn ra ngay sau những ngày giảm sâu nhất; và 7 trong 10 ngày tăng mạnh nhất xuất hiện trong vòng hai tuần quanh thời điểm của 10 ngày giảm mạnh nhất.

Theo cách diễn giải của Dragon Capital, những phiên “tạo khác biệt” thường xuất hiện khi tâm lý thị trường vẫn còn bất ổn, thậm chí bi quan – cũng là lúc nhà đầu tư dễ đứng ngoài nhất. Khi xu hướng đủ rõ để tạo cảm giác yên tâm, phần quan trọng nhất của nhịp tăng thường đã diễn ra, khiến việc quay lại thị trường trở nên muộn màng.

Nói cách khác, rủi ro trong đầu tư không chỉ nằm ở biến động giá, mà nằm ở hành vi ra – vào không phù hợp với cách thị trường vận hành. Trong giai đoạn đi ngang, thị trường không “trừng phạt” nhà đầu tư bằng những cú giảm kéo dài, nhưng đặt ra một thử thách khác: duy trì sự hiện diện ngay cả khi thị trường chưa mang lại cảm giác chắc chắn. Và chính ở đây, ranh giới giữa “tránh rủi ro” và “đánh mất cơ hội” trở nên rất mong manh.

Chi phí không nhìn thấy: khi vài phiên quyết định cả chu kỳ

Biểu đồ tăng trưởng 5 năm DCDS – VN-Index. Nguồn: Dragon Capital

Biểu đồ tăng trưởng 5 năm cho thấy VN-Index không thiếu các nhịp biến động mạnh nhưng phần giá trị quyết định hiệu quả đầu tư dài hạn lại không phân bổ đều theo thời gian. Chính sự lệch pha này khiến việc đứng ngoài trong một số giai đoạn tưởng như “an toàn” có thể tạo ra khoảng trống lớn trong kết quả đầu tư.

Dữ liệu mô phỏng từ Dragon Capital cho thấy, chi phí của việc “vắng mặt” khỏi thị trường trong dài hạn thường lớn hơn nhiều so với cảm nhận thông thường. Với giả định đầu tư 1 tỷ đồng vào quỹ mở cổ phiếu DCDS trong 10 năm (5/1/2015 – 10/12/2025), sự khác biệt về kết quả giữa các kịch bản không nằm ở việc lựa chọn tài sản, mà ở việc có hay không hiện diện trong một số phiên tăng mạnh nhất.

Nếu nắm giữ xuyên suốt, giá trị khoản đầu tư tăng lên hơn 4 tỷ đồng, tương ứng lợi nhuận 17,6%/năm. Trong khi đó, chỉ cần bỏ lỡ 10 ngày tăng mạnh nhất, giá trị tài sản cuối kỳ chỉ còn hơn 2,7 tỷ đồng (14,1%/năm). Trường hợp bỏ lỡ 30 ngày tăng mạnh nhất, giá trị tài sản chỉ tăng thêm khoảng 660 triệu đồng, tương ứng 5,2%/năm.

Theo Dragon Capital, điều này đồng nghĩa: chỉ vì vắng mặt trong chưa đến 1% tổng thời gian giao dịch, nhà đầu tư có thể đánh mất hơn 80% giá trị tài sản lẽ ra đạt được trong kịch bản nắm giữ dài hạn. Đây là một đặc điểm mang tính cấu trúc của thị trường vốn, khi phần lớn giá trị gia tăng dài hạn thường tập trung vào một số rất ít phiên giao dịch mang tính quyết định – và gần như không thể “canh” chính xác bằng các tín hiệu ngắn hạn.

So sánh hiệu quả đầu tư trong cùng giai đoạn cho thấy, trong khi VN-Index có những đoạn đi ngang kéo dài hoặc sụt giảm sâu theo chu kỳ tâm lý, đường tăng trưởng của DCDS duy trì xu hướng đi lên ổn định hơn, tạo khoảng cách theo thời gian. Theo các chuyên gia Dragon Capital, sự phân hóa này phản ánh vai trò của quản trị danh mục theo hướng chủ động và linh hoạt, giúp kết quả dài hạn ít bị “gãy” bởi các nhịp biến động ngắn hạn.

Năm 2025 là một minh họa điển hình cho hiện tượng “missing the best days” tại Việt Nam. Tháng 4, VN-Index sụt giảm 15,4% trước các thông tin tiêu cực liên quan đến thuế quan; tâm lý hoảng loạn khiến nhiều nhà đầu tư bán tháo và rút tiền khỏi thị trường, trong bối cảnh khối ngoại bán ròng hơn 5 tỷ USD trong 11 tháng. Tuy nhiên, ngay sau giai đoạn đáy đó, thị trường bước vào nhịp phục hồi mạnh. Đến cuối tháng 11, VN-Index ghi nhận mức tăng 31,1% so với đầu năm, thuộc nhóm thị trường có mức tăng trưởng tốt trong khu vực châu Á.

Bước sang năm 2026, bối cảnh vĩ mô được kỳ vọng tiếp tục thuận lợi với tăng trưởng duy trì ở mức cao, lạm phát được kiểm soát và vai trò khu vực tư nhân ngày càng rõ nét. Cùng với đó là các lực đẩy nội tại như chi tiêu cho hạ tầng, dòng vốn FDI và sự gia tăng của lực lượng nhà đầu tư trong nước. Trong bức tranh đó, dữ liệu dài hạn nhấn mạnh một điều: khác biệt về hiệu quả không đến từ việc tránh mọi nhịp điều chỉnh ngắn hạn, mà từ khả năng hiện diện xuyên suốt chu kỳ – để không tạo ra khoảng trống hiệu quả trong dài hạn