Sự cạnh tranh và quá trình số hóa đang tái định hình thị trường việc làm

Nhận định về nỗ lực người lao động chú trọng nâng cao kỹ năng, tay nghề, bà Nguyễn Thị Lan Hương – nguyên Viện trưởng Viện Khoa học lao động xã hội cho rằng, sự cạnh tranh và quá trình số hóa đang tái định hình thị trường việc làm.

Công nghệ phát triển nhanh, người lao động không có trình độ, tay nghề rơi vào nhóm việc làm phổ thông, thiếu ổn định, thu nhập bấp bênh, không có phúc lợi dài hạn.

“Người lao động cần chủ động thích ứng, liên tục cập nhật kiến thức, nâng cao kỹ năng, sẵn sàng học hỏi để đáp ứng yêu cầu của công việc, của thị trường lao động. Nếu không tự nâng cấp mình, lao động bị đào thải là tất yếu”, bà Lan Hương nói.

Số liệu về “Tình hình lao động, việc làm quý I/2025” của Tổng cục Thống kê cho thấy, thanh niên (từ 15-24 tuổi) không có việc làm và không tham gia học tập, đào tạo là 1,35 triệu người, chiếm 10,4% tổng số thanh niên.

Cụ thể, tỷ lệ thanh niên không có việc làm và không tham gia học tập, đào tạo ở khu vực thành thị là 8,2%; khu vực nông thôn là 11,7%; nữ thanh niên không có việc làm và không tham gia học tập, đào tạo là 11,5%; nam là 9,3%.

Trong khi đó, hàng năm có hàng trăm ngàn sinh viên tốt nghiệp đại học, cao đẳng gia nhập thị trường lao động, làm gia tăng áp lực cạnh tranh trong khi số lượng việc làm có xu hướng thu hẹp. Điều này cho thấy một nghịch lý ngày càng rõ rệt: Nguồn cung lao động trẻ dồi dào nhưng lại thiếu việc làm ổn định.

Một trong những nguyên nhân quan trọng là sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), tự động hóa và chuyển đổi số. Những tiến bộ này khiến nhiều công việc truyền thống bị thay thế, trong khi các vị trí mới lại đòi hỏi kỹ năng chuyên môn cao, khả năng thích ứng nhanh và tư duy sáng tạo, điều mà không phải người trẻ nào cũng được trang bị đầy đủ.

Thị trường lao động đang bước vào một giai đoạn chuyển đổi sâu sắc

Nhiều doanh nghiệp hiện nay có xu hướng lựa chọn nhân sự chất lượng cao, thay vì tuyển số lượng lớn, dẫn đến sự khan hiếm việc làm cho người lao động. Bên cạnh đó, sự cạnh tranh khốc liệt trên thị trường lao động không chỉ đến từ lực lượng lao động trong nước mà còn từ nguồn nhân lực quốc tế.

Cùng chia sẻ về vấn đề này, đại diện khoa Khoa học ứng dụng, Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh thông tin: “Hiện nay, các tập đoàn lớn như Intel, Samsung, On Semi, Coherent, Amkor,... đang mở rộng hoạt động tại Việt Nam, tạo ra nhiều cơ hội việc làm hấp dẫn cho sinh viên ngành Vật lý kỹ thuật”.

Trên thực tế, sinh viên tốt nghiệp ngành Vật lý kỹ thuật có thể đảm nhận các công việc liên quan đến công nghệ bán dẫn và cảm biến đo lường. Trong lĩnh vực bán dẫn, người học học có thể đảm nhiệm vị trí kỹ sư kiểm tra và đánh giá chất lượng, đảm bảo chip hoạt động theo đúng yêu cầu; làm kỹ sư quy trình công nghệ nhằm tối ưu hóa quy trình sản xuất trong các nhà máy bán dẫn, hay làm kỹ sư đóng gói và kiểm tra, kỹ sư ứng dụng hỗ trợ khách hàng sử dụng sản phẩm bán dẫn…

Trong lĩnh vực cảm biến và đo lường, cơ hội nghề nghiệp bao gồm các vị trí như kỹ sư ứng dụng cảm biến – tư vấn và triển khai giải pháp công nghệ trong các ngành công nghiệp; kỹ sư hệ thống đo lường và điều khiển với nhiệm vụ thiết kế, xây dựng hệ thống tự động hóa; kỹ sư bảo trì và hiệu chuẩn thiết bị đo đảm bảo độ chính xác cho thiết bị trong nhà máy và phòng thí nghiệm,...

Bên cạnh khối doanh nghiệp, sinh viên tốt nghiệp cũng có thể trở thành chuyên gia nghiên cứu hoặc giảng viên tại các trường đại học, viện nghiên cứu trong nước và quốc tế.

“Những vị trí này đều đang rất cần thiết trong bối cảnh chuyển đổi công nghệ và tự động hóa diễn ra ngày càng mạnh mẽ”, vị này nhấn mạnh.

Theo các chuyên gia, Việt Nam đang hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới, mở ra nhiều cơ hội, nhưng đồng thời cũng kéo theo áp lực cạnh tranh gay gắt. Những người trẻ ngoài việc cạnh tranh với bạn bè đồng trang lứa, còn phải đối mặt với những ứng viên có kinh nghiệm từ các quốc gia khác, có trình độ ngoại ngữ, kỹ năng công nghệ và tác phong làm việc chuyên nghiệp.

Mặt khác, vẫn còn tình trạng mất cân đối giữa đào tạo và nhu cầu thực tế của doanh nghiệp. Nhiều sinh viên sau khi tốt nghiệp thiếu kỹ năng thực hành, không đáp ứng được yêu cầu công việc, buộc doanh nghiệp phải đào tạo lại từ đầu hoặc ưu tiên tuyển dụng người đã có kinh nghiệm.

Trong khi đó, một bộ phận giới trẻ lại có tâm lý chọn việc “nhẹ nhàng, lương cao”, thiếu tinh thần cầu thị và chịu khó tích lũy kinh nghiệm từ những vị trí khởi điểm thấp.

Rõ ràng, thị trường lao động đang bước vào một giai đoạn chuyển đổi sâu sắc. Cơ hội việc làm vẫn tồn tại, song song với đó là những yêu cầu ngày càng khắt khe hơn về kỹ năng và sự linh hoạt.

Người lao động nào chủ động nắm bắt được những thay đổi này, liên tục trau dồi và nâng cao năng lực bản thân sẽ là người có được vị thế vững chắc và làm chủ được con đường sự nghiệp trong bối cảnh mới.