Thông tin - “chìa khóa” mở cánh cửa thoát nghèo

Phải thay đổi nhận thức, tư duy mới có thể thoát nghèo bền vững

Đó là nhìn nhận của rất nhiều chuyên gia khi nhìn lại thực tế công tác giảm nghèo thời gian qua.

Tiến sĩ Trần Công Thắng, Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) từng khẳng định, trong thời gian qua, công tác giảm nghèo bền vững tiếp tục được Đảng, Nhà nước và các cấp, các ngành quan tâm chỉ đạo quyết liệt, triển khai đồng bộ nhiều chính sách, chương trình, dự án hướng tới mục tiêu “không để ai bị bỏ lại phía sau”. Có thể nói, công tác xóa đói giảm nghèo của nước ta rất thành công, tỷ lệ đói nghèo giảm nhanh chóng. Thế giới cũng công nhận đây là những thành tựu rất to lớn.

Đặc biệt, theo Tiến sĩ Trần Công Thắng, các mô hình giảm nghèo bền vững đã có nhiều đổi mới cả về tư duy và cách làm, chuyển dần từ hỗ trợ trực tiếp sang trao “cần câu” cho người dân, khuyến khích người nghèo chủ động vươn lên, gắn giảm nghèo với phát triển sản xuất, đào tạo nghề, chuyển đổi sinh kế và xây dựng nông thôn mới.
Trao “cần câu” cho người dân, khuyến khích người nghèo chủ động vươn lên chính là việc phải bắt nguồn từ việc thay đổi, tư duy nhận thức cho người dân, khiến họ phải luôn nung nấu trong mình ý thức tự vươn lên, xóa nghèo.

Thực tế công tác giảm nghèo tại nước ta nhiều năm qua cho thấy, mọi sự hỗ trợ đều đáng quý, nhưng dù chủ trương có đúng, tiềm năng, lợi thế của địa phương có nhiều, nguồn lực hỗ trợ có lớn bao nhiêu, nếu người dân vẫn mang tâm lý trông chờ, ỷ lại, hoặc không muốn thoát nghèo để tiếp tục được hưởng các chính sách ưu đãi của Nhà nước thì mọi nỗ lực của cấp ủy, chính quyền các cấp cũng không có nhiều ý nghĩa.

Còn nhớ, trên diễn đàn kỳ họp Quốc hội năm 2023, đại biểu Đỗ Chí Nghĩa (Đoàn Phú Yên) từng nhấn mạnh, sự hỗ trợ của cộng đồng, các chương trình, các chính sách của Nhà nước mãi mãi chỉ là sự hỗ trợ, chỉ có ý nghĩa khi các chủ thể có ý thức vươn lên, vì thế, cần có sự thay đổi rất cơ bản về nhận thức của đối tượng, của các chủ thể được hưởng thụ chính sách để có được chuyển biến thực chất trong vấn đề này.

TS. Đặng Kim Sơn, nguyên Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn, chuyên gia hàng đầu về chính sách nông nghiệp, cũng từng khẳng định: Phần lớn cư dân nông thôn thường mang trong mình tâm lý cam chịu hoàn cảnh, ỷ lại vào sự chỉ đạo, hỗ trợ của chính quyền. Họ thiếu khả năng sáng tạo, tinh thần tự chủ và năng lực liên kết, phối hợp hành động. Đây là những trở ngại tự thân, khiến nông thôn mặc dù có lực lượng lao động đông đảo nhưng trì trệ, thiếu kỹ thuật nên năng suất lao động và thu nhập thấp. Chính thái độ ỷ lại, bị động, trông chờ của cư dân nông thôn, người nghèo đã khiến cho các chương trình giảm nghèo, phát triển nông thôn trở nên kém hiệu quả.

Giảm nghèo thông tin - tạo chuyển biến về nhận thức, tư duy thoát nghèo

Cũng theo các chuyên gia, trước đây, khi nói đến sự nghèo thường chỉ quan niệm đơn thuần là thiếu ăn, thiếu mặc và thiếu những điều kiện sống tối thiểu. Tuy nhiên, với sự phát triển của xã hội hiện đại, toàn cầu hoá thông tin, chuyển đổi số mạnh mẽ như hiện nay, nhìn nhận ấy đã không còn phù hợp, nếu không muốn nói là ấu trĩ, lỗi thời.

Đối với bộ phận cư dân nghèo hiện nay, nhất là bà con dân tộc thiểu số ở địa bàn vùng cao, vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn, điều quan trọng nhất, không phải chỉ là việc “trao cho họ cần câu cơm” mà phải làm sao lý giải cho họ căn nguyên của “cái nghèo luẩn quẩn”, phải “khơi thông” trong họ tư duy vốn thường xuyên cố hữu là sự dựa dẫm, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước và cộng đồng, từ đó mới có thể khiến họ chủ động vượt khó, dám nghĩ, dám làm, biết làm và quyết chí đi lên bằng chính bàn tay, khối óc của mình.

Bên cạnh đó, trong thời đại ngày nay, khi công nghệ càng phát triển, thì thông tin càng trở thành nguồn sức mạnh, là tri thức, là vũ khí, nguồn lực phát triển. Không có thông tin, con người dễ trở nên “tù túng” trong cả nhận thức và hành động, suy nghĩ và việc làm, từ đó cuộc sống thêm quẩn quanh trong đói nghèo, lạc hậu.

Vì thế, theo các chuyên gia, tăng cường các hoạt động thông tin, tuyên truyền để góp phần thay đổi nhận thức tư duy của người dân trong câu chuyện thoát nghèo mới là cách giảm nghèo bền vững nhất, hiệu quả nhất. Hay nói cách khác, muốn người dân thoát nghèo bền vững thì trước hết phải “thoát nghèo về thông tin” và “thoát nghèo về thông tin” là một trong những chìa khoá hữu hiệu nhất mở cánh cửa thoát nghèo.

Như khẳng định của ông Nguyễn Trần Lâm – Chuyên gia tư vấn của Quỹ Nông nghiệp Liên hợp quốc (IFAD): Thông tin không chỉ giúp người nghèo “biết thêm” mà còn giúp họ “làm khác”, biết cách ứng dụng kiến thức vào sản xuất, kinh doanh, chủ động tìm thị trường và nâng cao giá trị sản phẩm. Nhờ có thông tin, người dân dần chuyển từ tư duy thụ động sang chủ động, từ làm ăn nhỏ lẻ, manh mún sang cách nghĩ, cách làm theo chuỗi giá trị. Đây chính là bước chuyển căn bản trong nhận thức và phương thức phát triển sinh kế ở nông thôn Việt Nam hiện nay.

Để hướng tới mục tiêu “Vì một Việt Nam không còn đói nghèo”, Việt Nam đang xây dựng chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2026-2030, nâng mức thu nhập dự kiến lên 2,8 triệu đồng/người/tháng ở thành thị và 2,2 triệu đồng/người/tháng ở nông thôn. Đặc biệt, các tiêu chí tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản trong đó có thông tin được điều chỉnh. Giảm nghèo thông tin, tăng cường thông tin cho người dân để từ đó, thay đổi tư duy “nghèo để được hỗ trợ”, khơi dậy khát vọng làm giàu chính đáng, có như vậy, công tác xóa đói, giảm nghèo mới mang lại hiệu quả bền vững.

Là một trong những nước có tốc độ thoát nghèo nhanh nhất thế giới, Việt Nam được cộng đồng quốc tế ghi nhận cho những nỗ lực không mệt mỏi trong công cuộc xóa đói giảm nghèo. Với sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, cùng ý chí tự lực, tự cường của mỗi người dân, mục tiêu “một Việt Nam không còn đói nghèo” sẽ không còn xa vời.